เรื่องเด่น พุทธธรรมจากพระโอษฐ์ ตอน ไม่ทรงบัญญัติยืนยันหลักลัทธิเกี่ยวกับ “อัตตา”

พุทธธรรมจากพระโอษฐ์ ตอน ไม่ทรงบัญญัติยืนยันหลักลัทธิเกี่ยวกับ “อัตตา”

(ปริพพาชกวัจฉโคตรเข้าไปทูลถามว่า อัตตา มีหรือ ? ทรงนิ่งเสีย, ทูลถามว่า อัตตา ไม่มีหรือ ? ก็ทรงนิ่งเสีย, ปริพพาชกนั้นได้ลุกหลีกไป. พระอานนท์กราบทูลถามถึงเหตุที่ทรงนิ่งเสีย ; ได้ตรัสตอบ ดังนี้ว่า อานนท์ ! เรา, เมื่อถูกวัจฉโคตตปริพพาชกถามว่า “อัตตา มีหรือ ?” ถ้าตอบว่า “อัตตา มี” มันก็จะไปตรงกันกับสัสสตทิฏฐิของสมณพราหมณ์บางพวก; เมื่อถูกถามว่า “อัตตา ไม่มีหรือ ?” , ถ้าตอบว่า “อัตตา ไม่มี” ก็จะไปตรงกันกับ อุจเฉททิฏฐิของสมณพราหมณ์บางพวกเข้าอีก.
อานนท์ ! ถ้าตอบว่า “อัตตา มี” มันจะเป็นการอนุโลมเพื่อให้เกิดญาณ ว่า “สัพเพ ธัมมา อนัตตา” ดังนี้บ้างหรือหนอ ? “ข้อนั้น หามิได้ พระเจ้าข้า !”
อานนท์ ! ถ้าตอบว่า “อัตตา ไม่มี” ก็จะทำให้วัจฉโคตตปริพพาชกผู้หลงใหลอยู่แล้ว ถึงความงงงวยหนักยิ่งขึ้นไปอีกว่า อัตตาของเราในกาลก่อน จักได้มีหรือว่าได้มีแล้ว เป็นแน่นอน, บัดนี้กลายเป็นว่าอัตตานั้นไม่มี ดังนี้.
________________________________
ที่มา. บาลี สฬา. สํ. ๑๘/๔๘๖/๘๐๑. ตรัสแก่พระอานนท์.